इनाम जमिनी व देवस्थान जमिनीबद्दल कायदे

इनाम जमिनी

इनाम :-
इनाम हा शब्द अरेबिक भाषेतून घेतला आहे याचा अर्थ बक्षीस किंवा आपल्या ऐवजी कमी दर्जाच्या व्यक्तीला काही फायदा मिळावा म्हणून दिलेली एखादी वस्तू.

जमिनीच्या बाबत महाराष्ट्रात जमिनीचे महसुलाच्या दृष्टीने दोन भाग पडतात :-

१. खालसा जमीन
२. दुमाला जमीन

१. दुमाला जमीन :-

महसूल कायदा सांगतो, की सर्व जमीन ही सरकारची असते आणि त्यावर कर आकारणी करण्याचा अधिकार हा सरकारचा असतो. मात्र जेव्हा अशी आकारणी करण्याचा अधिकार एखाद्या व्यक्तीला देण्यात येतो तेव्हा त्यालाच इनाम किंवा वतन म्हटले जाते. म्हणजेच जमीन महसूल पूर्णतः किंवा भागशः वसूल करण्याचा शासनाचा अधिकार दुसऱ्या एखाद्या व्यक्तीकडे मालकीहक्काने हस्तांतरित होतो, त्यास दुमाला अर्थात इनाम जमिनी म्हणतात व इतर बिनदुमाला जमिनी म्हणजे खालसा.

दुमाला :-

वरिष्ठधारक आपले कनिष्ठधारकाकडून म्हणजेच जे प्रत्यक्षात जमिनी कसतात किंवा ज्यांचे ताब्यात जमिनी आहेत, असा दुमाला जमिनीच्या संदर्भातील जमीन महसूल गोळा करतो. अशा वेळी योजनेनुसार वरिष्ठधारकांना जमीन महसूल माफ करण्यात येतो किंवा त्याने वसूल केलेल्या महसुलातून काही भाग सरकारला भरावा लागतो.