एकूण पृष्ठदृश्ये

बुधवार, २९ मार्च, २०१७

दस्त म्हणजे काय रे भाऊ* दस्त व दस्त नोंदणी

*

१. दस्त (Document)/ संलेख (Instrument)

सर्वसाधारण ज्या लेखाद्वारे कोणतेही हक्क (Rights) किंवा दायित्व (Obligations) -

१. निर्माण करण्यात येते.
२. हस्तांतरित करण्यात येते.
३. मर्यादित करण्यात येते.
४. विस्तारित करण्यात येते.
५. नष्ट करण्यात येते.
६. अभिलीखीत करण्यात येते.

अशा लेखास मुद्रांक कायद्यान्वये दस्त/ संलेख असे म्हणतात. बोलीभाषेत त्याला दस्तऐवज असे म्हणतात.

२.दस्त नोंदणी (Document Registration )म्हणजे काय ?

दस्त नोंदणी करण्याचा सर्वसाधारण अर्थ पुढीलप्रमाणे सांगता येईल-

१. पक्षकारांनी त्यांच्या व्यवहाराचा लिखित व सही केलेला दस्त दुय्यम निबंधक यांचेसमोर हजर करणे (Presentation) व

२. सदर दस्तावर सही केली असल्याचे त्यांनी स्वेच्छेने कबूल करणे (Admission) व

३. अशी कबुली देणारी व्यक्ती खरोखरीच तीच आहे व त्याने त्या दस्तावर सही केली आहे, याची दुय्यम निबंधक यांनी खातरजमा करणे Identification)

४. याप्रमाणे पूर्तता झाल्याची नोंद दस्तावर घेवून, दस्त नोंदणी केला असे दुय्यम निबंधक यांनी प्रमाणित करणे (Registration) व

५. याप्रमाणे पूर्तता झालेला दस्त, नोंदणी पुस्तकामध्ये अभिलिखित करणे (Copying) तसेच त्या दस्ताचा गोषवारा नमूद असलेली सूची (Index) तयार करणे.

थोडक्यात, दस्त नोंदणी करणे म्हणजे दस्तावर संबंधितांनी स्वत: जाणीव ठेवून सही केली असल्याची दुय्यम निबंधकानी खात्री करणे व तसे प्रमाणित करुन दस्त शासकीय अभिलेखात समाविष्ट करुन घेणे. तसेच दस्तामध्ये नमूद व्यवहाराची माहिती / नोटीस तमाम जनतेला माहितीसाठी उपलब्ध करुन देणे आणि त्याद्वारे व्यवहार करणा-यांचे हित संर॑क्षित करणे असाही सर्वसाधारण अर्थ सांगता येतो.

दस्त नोंदणीची कार्यवाही नोंदणी अधिनियम, १९०८ या कायदयान्वये केली जाते. या कायदयातील तरतुदींच्या अनुषंगाने दस्त नोंदणीची सविस्तर कार्यपध्दती महाराष्ट्र नोंदणी नियम,१९६१ अन्वये करवून देण्यात आलेली आहे.

अ. इच्छित व्यवहार करण्यापूर्वी नागरिकांनी साधारणपणे कोणत्या गोष्टींची पडताळणी / खातरजमा करणे अपेक्षित आहे ?

संबंधित मिळकतीचे स्थान व प्रकार इत्यादी निकषांवर अवलंबून असते. मात्र दस्त नोंदणीच्या अनुषंगाने विचार करता, साधारणपणे कोणताही व्यवहार करण्यापूर्वी नागरिकांनी किमान पुढील बाबींची खातरजमा करणे अपेक्षित आहे.

१. ज्या मिळकतीचा व्यवहार करावयाचा आहे, त्या मिळकतीच्या मालकी हक्काची (Title) पडताळणी करावी.
२. व्यवहार मूळ मालकाऐवजी त्याच्या मुखत्यारपत्रधारकाबरोबर (Power of Attorney Holder) होत असेल तर, त्याच्याकडील मुखत्यारपत्राची सत्यता/वैधता तपासावी व त्या मुखत्यारपत्रामध्ये संबंधित मिळकतीबाबत व्यवहार करण्याचे स्पष्ट अधिकार संबंधित मुखत्यारपत्रधारकास दिलेले आहेत याची खात्री करावी.
३. नियोजित व्यवहार राज्यामध्ये प्रचलित कोणत्याही कायदयान्वये प्रतिबंधित नाही याची खातरजमा करावी. कारण नियोजित व्यवहार राज्यामध्ये प्रचलित कोणत्याही कायदयान्वये प्रतिबंधित असेल तर, त्या व्यवहारासाठीच्या दस्ताची नोंदणी होणार नाही.

ब. दस्त नोंदणीसाठी पक्षकारांनी कोणती पूर्वतयारी करणे आवश्यक असते ?

दस्त नोंदणीसाठी पक्षकारांनी साधारण खालीलप्रमाणे पूर्वतयारी करणे आवश्यक असते.

१. व्यवहाराच्या अनुषंगाने दस्त तयार करणे. (लिहीणे)
२. दस्त नोंदणीसाठी दस्त प्रकारानुसार आवश्यक असणारी कागदपत्रे, परवानग्या संकलित करणे.
३. जर दस्तऐवजाचे मुद्रांक शुल्क मिळकतीच्या बाजारमूल्यावर अवलंबून असेल (उदा. खरेदीखत) तर त्या मिळकतीचे मूल्यांकन तपासून घेणे.
४. दस्तास मुद्रांक अधिनियमानुसार देय असणारे मुद्रांक शुल्क भरणे.
५. देय नोंदणी फी भरण्याची पूर्वतयारी करणे.
६. दस्तावर साक्षीदारांसमोर सहया/निष्पादन (Execution) करणे.
७. उपरोक्त प्रमाणे पूर्तता केल्यांनतर, दस्त नोंदणीसाठीचा वेळ वाचविण्यासाठी विभागाने उपलब्ध करुन दिलेल्या पुढील पर्यायांचा वापर पक्षकार करु शकतात.
अ) दस्त नोंदणीसाठी आवश्यक असणारी दस्ताची माहिती पब्लिक डाटा एंट्रीद्वारे संगणकावर ऑनलाईन भरणे.
ब) ई-स्टेप इन या सुविधेद्वारे दस्त नोंदणीसाठी संबंधित दुय्यम निबंधक कार्यालयाची वेळ आरक्षित करणे.

८. दस्तावर सही केल्यानंतर तो चार महिन्यांच्या आत दुय्यम निबंधक कार्यालयात नोंदणीसाठी सादर करणे आवश्यक आहे.

क. दस्त निष्पादित (Execute) करणे म्हणजे काय ?

दस्ताचे स्वरुप, त्यातील नमूद विषय/मजकूर/तपशील (अटी व शर्ती) पाहून, वाचून व समजावून घेतल्यानंतर त्यावर संबंधित पक्षकाराने दिनांकीत सही करणे, म्हणजे दस्त निष्पादित (Execute) करणे, असा साधारण अर्थ नोंदणी प्रयोजनार्थ सांगता येईल.

ड. दस्त नोंदणीसाठी दुय्यम निबंधक कार्यालयात कोणकोणती कागदपत्रे सोबत नेणे आवश्यक आहे?

दस्त नोंदणीसाठी दुय्यम निबंधक कार्यालयात जाताना पुढील कागदपत्रे सोबत नेणे आवश्यक असते.

२ टिप्पण्या:

  1. 1988 ला खरेदी खत नोंदणी कशी केळी जात होती

    उत्तर द्याहटवा
  2. ही माहिती आवश्यक आहे पण जास्त युट्युब वर मिळत नाही विडिओ बनवलात त्या बदल अभिनंदन, माझा प्रश्न आहे,

    की लग्न झालेली (व 7/12 वर नाव लागलेली) मुलगी दुसऱ्या शहरात रहात असेल आणि जमीन गावाला असेल तर आपल्याला हक्कसोड पत्र हे तिच्या शहरातील तहसीलदार कार्यालयात करता येऊ शकते की जिथे जमीन असते त्या भागातील तहसील कार्यालयात करावे लागते ??

    आणि दुसरा प्रश्न हकसोड पत्र हे तहसीलदार कडेच करावे लागते की वकिलां कडे करता येऊ शकते ??
    की तहसीलदार कार्यालयात स्वतः करू शकतो की वकिलांना मार्फत काम करणे सोपे ठरू शकते ?

    कृपया वरील प्रश्नां बद्दल माहिती द्या

    उत्तर द्याहटवा